1 Kasım 2023Ödemeler Dengesi nedir?
Öncelikle çok genel anlatımıyla Ödemeler dengesi, bir ekonomide yerleşik kişilerin, yurt dışına yerleşik kişiler ile belli bir dönem içinde yapmış oldukları ekonomik işlemlerin kaydedildiği istatistiki bir tablodur. Bir ülkenin toplu bir özetini sunması nedeniyle oldukça önemli olduğunu söyleyebiliriz.
Ödemeler dengesi tanımında, ekonomi ve yerleşiklik kavramları temeldir. Ekonomi sözcüğü bir hükümet tarafından idare edilen coğrafi bölgeyi ifade eder. Yerleşiklik kavramı ise, kişilerin milliyetini değil bir ekonomide bir yıldan fazla süre ile ikamet etmelerini ifade eder.
Ödemeler dengesi istatistikleri derlenirken; üç temel ilke gözetilir. Çift kayıt ilkesine göre, her bir işlem için bir alacak ve bir borç olmak üzere iki ayrı kaleme eşit değerde karşılıklı iki kayıt yapılır. Örneğin, Türkiye’de bir ihracatçının yurt dışına 1.000 dolar tutarında ürün ihraç ettiğini var sayalım. Bu işlem ödemeler dengesinin mal ihracatı hesabına alacak olarak, diğer yatırımlar, varlıklar, efektif ve mevduat hesabına ise borç olarak kaydedilir.
İkinci ilke olan mülkiyet değişimi ilkesine göre kayıt, mülkiyet değişimi gerçekleştiğinde yapılır. Piyasa değeri ilkesine göre ise ekonomik işlemlerin değerlendirilmesinde piyasa fiyatları kullanılır.
Ödemeler Dengesi’nin kalemleri nelerdir?
Ödemeler dengesi istatistikleri; cari işlemler hesabı, sermaye hesabı ve finans hesabı olmak üzere üç kalemden oluşur.
Cari işlemler hesabı, mal, hizmet ve gelir akımlarına ilişkin işlemleri gösterir. Cari işlemler hesabında gelirlerin giderleri aştığı yani farkın artı olduğu durumlar cari işlem fazlası olarak adlandırılırken, giderlerin gelirleri aştığı yani farkın eksi olduğu durumlar ise cari işlem açığı olarak adlandırılır.
Sermaye hesabı, üretilmeyen ve finansal olmayan varlıklara ilişkin işlemler ile sermaye transferi yoluyla oluşan akımları içerir. Finans hesabı ise, bu iki hesabın toplamının nasıl finanse edildiğini gösterir.
Dolayısıyla cari işlemler hesabı ile sermaye hesabının toplamının finans hesabına eşit olması gerekmektedir. Ancak uygulamada bu denklik her zaman sağlanamayabilir. Verilerin değişik kaynaklardan elde edilmesi, derleme ve ölçme ile kayıt zamanı farklılıklarına neden olur. Bu nedenle bu denkliği sağlamak için net hata ve noksan kalemi kullanılır.
